Vaantjesboom of Zakdoekenboom

Een groetende boom

In mei wuift de vaantjesboom (of zakdoekjesboom) ons met zijn aparte bloeiwijze tegemoet. Opvallende, 15 cm grote schutbladen die omlaag hangen (‘zakdoekjes’) beschermen de eigenlijke bloem. De betekenis van de naam involucrata is: van omwindsels voorzien.

De Franse pater David ontdekte de boom in 1868 in China. Naar hem is de boom later vernoemd. Begin 20e eeuw kiemde het eerste zaad in Parijs.

De Davidia geeft nootvormige vruchten, met maximaal 3 zaden per vrucht en kan tot 20 m hoog worden. Nadat de zakdoekjes gevallen zijn, hangen de nootvormige vruchten aan lange steeltjes te bungelen en kleuren van groen naar bruin. In het wild is de soort bedreigd.

De variëteit vilmoriniana heeft een afwijkende beharing.

De functie van de grote witte schutbladen, de zakdoekjes, is tweeledig: ze beschermen het stuifmeel tegen regen en ze trekken - door hun UV-absorptie - stuifmeeletende bijen en in mindere mate stuifmeeletende kevers aan. Daarbij zijn vooral de bijen effectieve bestuivers doordat ze elke 4 à 5 seconden een andere bloem bezoeken, terwijl kevers 1 à 2 uur op een bloem blijven zitten.

Ecologie en leefgebied

China is een refugium voor veel primitieve bloemplanten uit het tertiair. Net als bijvoorbeeld Madeira kent Midden-China veel endemische soorten die vóór de grote klimaatveranderingen (ijstijden) veel algemener waren. De vaantjesboom is de vaandeldrager van dit deels verslagen leger. Hij is van nature het meest te vinden op berghellingen tussen 1000-1500 m, in de overgang van groenblijvend naar bladverliezend loofbos. Vaantjesboom heeft een groot verspreidingsgebied in Midden-China maar is daarbinnen zeldzaam.

Bedreiging

Davidia is het schoolvoorbeeld van een soort die ondanks een relatief groot verspreidingsgebied in het nauw komt door een steeds uitdijende bevolking. Door boskap en landbouw heeft China in de afgelopen eeuw veel natuurgebieden met endemische soorten verloren. De landhonger is nog niet voorbij en wordt in het huidige China nog aangewakkerd door projecten als de aanleg van de Drieklovendam, die veel landbouwgrond onbruikbaar zal maken. De dam zal het peil in de Blauwe Rivier naar 300 m boven zeeniveau stuwen. Te weinig om de vaantjesbomen te overspoelen, maar wie belet de ontheemde boeren om hoger in de bergen nieuwe grond te zoeken?